Niejednokrotnie śledząc dzieje słynnych postaci biblijnych zachwycamy się ich zaangażowaniem dla spraw wiary. Podziwiamy wielkich proroków i królów, którzy wyróżniali się na tle innych swoją pobożnością. Do takich osób należy król Dawid. Postać ta kojarzona jest z Bożym wyborem i pomocą, tymczasem w niniejszym eseju chciałbym pokazać, że oprócz politycznej poprawności[1], którą zapewne charakteryzował się redaktor Ksiąg Samuela jest również miejsce na krytykę i obiektywne spojrzenie na postać pasterza z Betlejemu i jego religijnego zaangażowania.
Jak to bywa w klasycznych opowieściach o pasterzach, którzy zdobywają księżniczki ze względu na swoją odwagę i spryt, podobnie było w przypadku Dawida. Dawid w nagrodę za pokonanie Goliata miał pojąć jedną z córek króla Saula za żonę. Ostatecznie stało się tak, że zamiast starszej, która była mu obiecana, Dawid poślubia młodszą córkę o imieniu Michal.
Pierwszą wzmiankę o Michal znajdujemy w I Księdze Samuela 18,20. Od samego początku redaktor tego tekstu wskazuje na uczucie, którym Michal obdarzyła Dawida „Dawida zaś pokochała[2] córka Saula Michal”.
Drugi fragment, który wspomina córkę Saula również wskazuje na jej uczucie – „a Michal córka Saula kochała go (Dawida)” (I Sm. 18,28). Michal to jedyna kobieta w Biblii Hebrajskiej, której w bezpośredni sposób przypisuje się miłość do mężczyzny[3]. Niestety jej biografia to historia tragicznej miłości. Kobieta ta przeżywała nieustanne napięcie pomiędzy wiernością ojcu, a miłością do Dawida. Ostatecznie zdecydowała się podążać za tym, którego kochała. Wierność i miłość w stosunku do ukochanego oddaliła ją od ojca, niestety jednak jak się później okazało, nie zbliżyła jej do Dawida. O jego miłości do Michal nigdzie nie czytamy. Nie można również dopatrywać się owego uczucia poprzez analizę jego czynów ani słów[4].
Uczucia Michal zostały wykorzystane przez jej ojca po to aby zgładzić młodego kandydata do tronu „Pomyślał bowiem Saul: Dam mu ją, a niech mu będzie sidłem i niech go dosięgnie ręka Filistyńczyków…” (I Sm. 18,21).
Z drugiej strony miłość Michal została wykorzystana również przez Dawida, po to aby wejść do królewskiej rodziny – „…możesz teraz zostać zięciem królewskim” (I Sm 18,22). Kolejnym dowodem na to, że Dawid wykorzystał wierność Michal do swoich celów świadczy sprowadzenie jej z powrotem do siebie po wielu latach tułaczki. Dlaczego podczas dziewięciu lat walki o tron Dawid nie odwiedził żony? Celem sprowadzenia Michal (II Sm. 3,14) była potrzeba udowodnienia faktu, że jest rzekomo spadkobiercą Saula[5]. Co więcej mężczyzna, który się nią wówczas opiekował[6] (Paltiel syn Laisza) był gotowy okazać uczucie tęsknoty za podopieczną. O Dawidzie nic takiego nie czytamy.
Śledząc opisy działań tej kobiety należy zauważyć, ze wykazywała się ogromnym poświęceniem. Gdy Saul wysłał skrytobójców aby ci zabili młodego pretendenta do tronu, jego córka, sprzeciwiając się woli ojca uratowała życie mężowi umożliwiając mu ucieczkę
(I Sm. 19,11-17), podobnie jak niegdyś Rachela poprzez sprzeciw ojcu ratuje męża[7].
Narrację z I Sm 19,11-17 śmiało można porównać z innym tekstem, mianowicie z fragmentem mówiącym o udzieleniu schronienia szpiegom wysłanym przez Jozuego (Jz. 2,1-24). Pomiędzy dwoma opowiadaniami zachodzą następujące paralele: Ratującą jest kobieta, ratowanymi zaś mężczyźni. Sposób ratunku jest identyczny, mianowicie spuszczenie uciekających z okna za pomocą liny. Istotną różnicą jest jednak fakt, że wywiadowcy uciekający z Jerycha już podczas ucieczki myślą jak odwdzięczyć się ratującej, Dawid natomiast skupiony jest na sobie. Nie interesuje go los Michal. W przeciwieństwie do swojej żony, która całą swoją działalność poświęca jemu narażając się przy tym ojcu, Dawid jest skupiony na sobie i na ucieczce[8].
Po uratowaniu męża, pomiędzy ojcem a córką dochodzi do wymiany zdań. To właśnie w tym fragmencie po raz pierwszy Dawid nazwany jest przez Saula wrogiem – „Dlaczego mnie tak oszukałaś i wypuściłaś mojego wroga, tak iż się uratował?” (I Sm 19,17a). Dodatkowo wartym wspomnienia jest fakt, że Michal nazywana jest „córką Saula”. Jedyny fragment opisujący ja jako „żonę Dawida” to I Sam. 19,11 i jest to opis ratowania męża przed śmiercią. Pokazuje to tym samym, fakt, że Saul postrzegał małżeństwo Michal i Dawida wyłącznie jako intrygę wymierzoną przeciwko zięciowi[9]. Ponadto, przy wnikliwszej analizie tekstu, można stwierdzić, że Saul ukarał córkę za wierność mężowi. Kara miała polegać na oddaniu jej innemu mężczyźnie (I Sm 25,44), względnie wydaleniu jej ze swego królestwa i oddaniu jej pod czyjąś opiekę.
Czytając opis sprowadzenia Skrzyni Bożej do Jerozolimy (II Sm 6,1-23) widać bardzo wyraźnie samotność Michal. Jest sama, podczas gdy Dawid cieszy się wielkim poparciem ludu.
Michal spoglądała na będącego w religijnej ekstazie męża. W tekstach Biblii Hebrajskiej mowa jest o trzech kobietach, które stały w oknie, a mianowicie: Matka Sysery (Sdz. 5,28), Izebel żona Achaba (II Krl 9,30) oraz Michal (II Sm.6,16). Trzy kobiety mają ze sobą coś wspólnego, mianowicie wywodziły się z rodzin królewskich, co ważniejsze jednak okno było dla nich miejscem oczekiwania[10]. Zgodnie z I Sm 19,12 to właśnie ono było miejscem, przez które Dawid uciekł przed śmiercią. Okno przypomina o wielkości miłości i poświęceniu Michal[11]. Być może Michal oczekiwała czegoś od swojego męża? Miłości? Wdzięczności? Może po prostu chciała wrócić do Paltiela, który w przeciwieństwie do Dawida okazywał jej sympatię i zainteresowanie?
„Tańczył też Dawid z całej siły przed Panem, odziany był zaś w lniany efod” (II Sm. 6,14) – Na pierwszy rzut oka król był zaangażowany w adorację Boga. Sprowadził Skrzynię Pańską do Jerozolimy. Zorganizował huczne przyjęcie, błogosławił lud, składał ofiary. Wszystko to wyglądało bardzo pobożnie. Czy aby na pewno Dawidowi chodziło o wywyższenie Boga? Skrzynia Pańska dotychczas znajdowała się w domu Obeda Edomczyka z Gat (II Sm 6,12). Widząc, że obecność Skrzyni może przynieść błogosławieństwo decyduje się sprowadzić ją do siebie. Ponadto sprowadzenie tak ważnego przedmiotu kultu korzystnie wpływało na prowadzoną przez Dawida politykę zjednoczenia plemion oraz jego własny wizerunek. Michal jednak wychodząc mu na spotkanie zwraca mu uwagę na to, że nie tak powinien zachowywać się król.
Pozostaje zadać pytanie dlaczego Michal stanęła w opozycji do pobożnie wyglądającego zachowania współmałżonka. W tym miejscu warto przytoczyć komentarz Rabbiego Leviego Gerszoma zwanego też Gersonidesem żyjącego na przełomie XIII i XIV wieku, który stwierdza, że Michal była przejęta troska o honor męża[12]. Przypomnijmy, że Michal dobrze znała zasady panujące w domu królewskim, Dawid natomiast wywodził się z prostego domu. Młody król odpowiadając jej (II Sm 6,21-22) wskazuje na to, że Bóg wybrał jego a nie jej ojca, wskazuje również na swoją bliska relację z Bogiem. Jest przekonany, że mógłby jeszcze bardziej się poniżyć aby tylko uwielbić Wiekuistego. Narrator relacjonujący rozmowę kończy zdaniem: „A Michal, córka Saula, nie miała dzieci, aż do dnia swojej śmierci” (II Sm 6,23). Nigdzie nie czytamy aby za brakiem potomstwa stał Bóg. Brak dzieci był wynikiem ostatecznego oddalenia się obojga współmałżonków[13].
Czego możemy nauczyć się z tej historii? Pobożność i zapał religijny nie zawsze muszą być szczere. Często pod pozorem religijnych praktyk ukrywa się egoizm i lekceważenie innych. Dawid, o którym mówi się wiele, zapomniał o tych, którzy umożliwili mu błyskotliwą karierę. Zapomniał, że gdyby nie wierność Michal mógłby już nie żyć. Zapomniał o jej poświęceniu, zaangażowaniu i krzywdzie. Dawid nazywany jest często bohaterem, wspomina się o stoczonych przez niego bitwach i sukcesach politycznych. Często określa się go jako przyjaciela Boga. Pamiętajmy jednak, że to postać niejednoznaczna. Swój sukces zawdzięcza między innymi Michal, która wykazała się ogromna miłością i wiernością.
Jako ludzie chcący służyć Bogu, jako duszpasterze, pastorzy, nauczyciele musimy pamiętać o tych, którzy nas wspierają. Doceniajmy naszych rodziców, współmałżonków, towarzyszy, którzy często w niewidoczny dla ogółu obserwatorów wspierają nas. Wielokrotnie, podobnie jak Michal poświęcają oni swoje życie aby umożliwić skuteczną służbę tym, których widać z przodu. Pozwolę sobie wspomnieć dzielne żony pastorów, które niejednokrotnie podobnie jak Michal nie zostają docenione przez zborowe społeczności. Oprócz religijnego entuzjazmu, którym często się wykazujemy, musimy doceniać tych, którzy choć w mniej entuzjastycznym podejściu do spraw religijnych pomagają nam. Nie pozwólmy sobie na lekceważenie tych, którym zawdzięczamy nasz sukces.
Artykuł autorstwa Jonasza Oświecińskiego.
—
[1] S. Bar-Efrat, פירוש מדעי למקרא, שמואל א’, red. M. Greenberg, S. Ahituv, Tel Aviv 1996, s. 13.
[2] W Biblii Hebrajskiej czasownik „kochać” jest wyrażeniem nie tylko emocjonalnego przeżycia, ale i wierności, na przykład politycznej (I Sm 18,16). Taka interpretacja jest możliwa w oparciu o analizę tekstów z Tell el-Amarna, w których czasownik ten występuje w kontekście politycznej wierności. Zob. S. Abramsky, M. Garsiel, שמואל א’, w: עולם התנ”ך, Tel Aviv, 2002, s. 165.
[3] A. Ashman,תולדות חוה, בנות אמהות ונשים נוכריות במקרא , Tel Aviv 2008, s. 44.
[4] H. Mack, ותאמר בלבה, נשים מהמקרא בצומתי חיים, Tel Aviv 2014, s. 171.
[5] R. Reich, האשה אשר נתת עמדי, נשים כעילה לעימות ולמלחמה במקרא, Tel Aviv 2005, s. 131.
[6] Tradycja żydowska ma problem z odpowiedzią na pytanie, czy Paltiel syn Laisza był mężem Michal. Zdaniem niektórych komentatorów, Paltiel sprawował nad nią opiekę. Pomiędzy nim a Michal zrodziło się uczucie przyjaźni. Nie można mówić jednak o małżeństwie – Por. M. Mazuz, מיכל בת שאול, http://www.daat.ac.il/he-il/kitveyet/bisde_hemed/mazuz-michal.htm,13.05.2018.
[7] A. Ashman, Op. Cit., s. 45.
[8] A. Paz, ,מיכל מצילה את דוד משאול – שמואל א’ י”ט 17-11 http://mikranet.cet.ac.il/mikradidact/pages/item.asp?item=23447, 13.05.2018.
[9] N. Mazuz, Op. Cit.
[10] A. Paz, יחסי אנוש ופוליטיקה באירוע העלאת הארון לירושלים – שמואל ב’ פרק ו’, http://mikranet.cet.ac.il/mikradidact/pages/item.asp?item=23661&kwd=7894, 13.05.2018.
[11] Tamże.
[12] N. Mazuz, Op. Cit.
[13] N. Mazuz, Op. Cit.